chapter 12: Retirement Fund (अवकाश कोष)

१२.१ विभिन्न प्रकारका लगानीमध्ये अवकाश कोषमा गरिने लगानी पनि एक प्रकारको लगानी हो । यसबाट प्राप्त हुने प्रतिफल सामाजिक सुरक्षासँग सम्बद्ध भुक्तानी भएकोले अवकाश बचतलाई प्रोत्साहित गर्न विशेष सुविधाको रूपमा करमा सहुलियत दिने व्यवस्था गरिएको छ । आयकर ऐन, २०३१ ले अवकाश कोषको अवधारणामा सञ्चयकोष तथा सीमित मात्रामा नागरिक लगानी कोषमा गरिएको योगदान मात्र समावेश गरेको थियो । उक्त ऐन अनुसार कर्मचारीले प्राप्त गरेका उपदान, निवृत्तिभरण, सञ्चित बिदा, औषधि उपचार खर्च, दशैं खर्च,  ञ्चयकोषबाट भुक्तानी भएको रकम तथा अवकाश कोष (अवकाश कोष व्यवस्थापन गर्ने निकाय)लाई समेत कर नलाग्ने व्यवस्था थियो । यो ऐन लागूहुनुपूर्व अवकाश बचत सम्बन्धी व्यवस्था पारिश्रमिक आयका सम्बन्धमा मात्र लागूरहेको थियो । तर आयकर ऐन, २०५८ ले अवकाश बचत सम्बन्धी विशेष व्यवस्था गरेको छ । यो ऐनमा अवकाश बचत सम्बन्धी व्यवस्था रोजगारी आय आर्जन गर्ने व्यक्ति लगायत व्यवसायको आय वा लगानीको आय आर्जन गर्ने प्राकृतिक व्यक्तिलाई समेत लागूहुने व्यवस्था गरिएको छ । अर्थात, प्राकृतिक व्यक्तिले, रोजगारी, व्यवसाय वा लगानीको करयोग्य आय गणना गर्दा अवकाश योगदानलाई आयकर ऐन तथा नियमको अधीनमा रही खर्च छुट (Reduction) दाबी गर्न पाउने व्यवस्था गरेको छ । तदनुरूप यस परिच्छेदको मुख्य उद्देश्य अवकाश कोष, अवकाश भुक्तानी एवं अवकाश कोषको कर सम्बन्धी प्रावधानलाई प्रष्ट पार्नु रहेकोछ ।